Danilovgrad s početka XX vijeka

Srednjovjekovni grad Spuž pominje jedna povelja iz 1378. godine, važno svjedočanstvo fortifikacijske ahitekture, nadgrađene i obnovljene za vrijeme paše Hodaverdija Mahmutbegovića s početka XVIII vijeka. Iz srednjeg vijeka sačuvani su fragmenti živopisa iz crkve Sv. Vračeva iz Slatine i podaci o podizanju hrama Sv. Arhanđela Mihaila u Ždrebaoniku, za koju Jegor Kovaljevski, ruski naučnik, kaže : »Nju je prvi put podigao srpski kralj Sv. Stevan, ovo se može utvrditi dokazima, koji se nalaze u Moračkom manastiru«. U Ždrebaoniku se od 1856. godine čuvaju mošti Sv. Arsenija Sremca, arhiepiskopa srpskog.

Manastir Ždrebaonik

Sredinom XVII vijeka Sv. Vasilije Jovanović je utemeljio značajno svetilište u Ostroškim stijenama koje od 1671. godine postoji kao jedno od najvažnijih svetilišta na Balkanu, a kao jedinstveni ansambl pećinskih hramova i zidnog slikarstva iz XVII vijeka, predstavlja izuzetnu kulturnu riznicu.

Manastir Ostrog

U drugoj polovini XIX vijeka stvorili su se povoljni uslovi za podizanje grada u Bjelopavlićima. Poslije drugog Omer-pašinog pohoda na Crnu Goru, knjaz Nikola u želji boljeg trgovinsko - privrednog kontakta Stare Crne Gore sa Brdima dolazi na zamisao o podizanju pazara na desnoj obali Zete. Tim tragom ide i nalog Senata o predizanju pazara sa Prentine Glavice na Ćeranića Glavicu – 1863. godine. To je bio i početak nastanka naselja, iako je za pet godina od tada bio samo pazar pod otvorenim nebom, kod Zetinog gaza, sa malim privremenim nadstrešnicama za čuvanje robe.

Nastojanja knjaza Nikole o izgradnji nove varoši u Bjelopavlićima počinju da se realizuju angažovanjem inženjera Dragiše Milutinovića (1843-1900), sina Sima Milutinovića-Sarajlije. Po pisanoj zaostavštini ovog inženjera vidi se da je u urbanističkom planu trebalo pored privatnih građevina i ulica »načiniti« planove i za neke javne građevine koje su se imale zidati u novoj varoši. Medu ove građevine spada: Novi dvor Njegove Svetosti, Senat, Tavnica, Škola, Crkva, Kule za odbranu mosta.

U tom urbanističkom planu koji je Dragiša Milutinović završio 1869. godine pored ovih sadržaja, definisani su i uređenje korita Zete, pravci glavnih saobraćajnica i kapaciteti širenja i modernizacije trgovine. U tekstualnom dijelu plana jasno je naglašeno da nova varoš na Ćeranića Glavici ima kapacitet od 15 hiljada žitelja i da joj je namijenjeno mjesto glavnog privrednog centra Crne Gore.

Najvažniji detalj u nastojanjima za povezivanje obala rijeke Zete i čvršćeg povezivanja Stare Crne Gore i Brda je izgradnja mosta koja je počela 1868. godine, a pušten je u rad 16. septembra 1870. godine. U spomen na svog oca mostu je knjaz dao ime vojvode Mirka, novonastaloj varoši po svom stricu i prethodniku knjazu Danilu – Danilovgrad. Maksim Šobajić, hroničar iz Bjelopavlića, govoreći o daljoj dogradnji mosta kaže da je: »1893. godine most kamenom dovršen na svodovima, sa sedam okana velikih dužine zida 150 metara, širine 5 metara, a visine oko 12 metara. Ova veličanstvena građevina u pohvalu knjaza Nikole I i plemena Bjelopavlića, koje je neprestalno rabotalo na nj besplatno«.

Godine 1897. (12. jula) svečano je otvoren i prvi vodovod za novo naselje. Kaptirani su izvori u selu Slatini i izrađen sistem od gusanih cijevi do Danilovgrada, što je za ono vrijeme ogroman poduhvat finansirao doktor Grigorij Antonovič Zahrin, profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Moskvi. O visini sredstava tog velikodušnog poklona postoje dva izvora. Prema P.A. Kovinskom prilog je iznosio 15.000 rubalja, a prema M.Šobajiću 18.000 rubalja.

Tako je tih dalekih godina ubrzano Danilovgrad dobijao svoju infrastrukturu. U skladu sa tim povećavao se i broj žitelja. Godine 1872. po nekim podacima bilo je 100 žitelja, do 1875. godine broj stanovnika se učetvorostručio, a sredinom 30-tih godina XX vijeka u Danilovgradu živi preko hiljadu žitelja. Proširenjem Crne Gore poslije Berlinskog kongresa Danilovgrad gubi svoju atraktivnost, pa se ovaj progresivni zamah seli u gradove koji su do 1878. godine bili pod turskom vlašću. Neke stare građevine mijenjaju namjenu. Tako se 1875. godine u konaku Manastira Ždrebaonika useljava prva poljoprivredna škola, a 1919. godine u nekadašnjem knjaževom dvoru prva učiteljska škola.

Panorama Danilovgrada (Pogled sa brda Taraš)

Namjena zacrtana u urbanističkom planu Dragiše Milutinovića kao budućeg ekonomskog i političkog centra Crne Gore, u Danilovgradu nije ostvarena. Od tada projektovanih 15.000 u Danilovgradu danas po popisu iz 1991. godine živi 4.427 stanovnika. U osnovi Danilovgrad je i danas zadržao konture stare varoši i vremena svog nastanka što predstavlja posebnu kulturološku vrijednost.

A. Ciberovski, poljski arhitekta, ekspert Ujedinjenih Nacija za urbanizam, 1983. godine je o Danilovgradu rekao: »Vi ste suočeni s velikim izazovom, koji se sastoji u tome da očuvate i zadržite ljepotu i šarm vašeg grada. Ta skromna i istovremeno delikatna arhitektura koja se vidi na fasadama kuća duž vaših ulica je nešto što zaista treba da se sačuva i zadrži, jer kroz nekoliko godina to će imati kulturnu i istorijsku vrijednost«...

Danasa Danilovgrad kao jedinica lokalne samouprave ima veliki broj formiranih urbanih naselja koja sve više dobijaju savremene konture. To su: Spuž, Kosovi Lug, Orja Luka, Slap i Glava Zete, Komunica, Grudice, a pored glavnih putnih pravaca formiraju se i nova naselja i niču novi privredni subjekti. To su zahtjevi ovoga vremena i isti će se urediti novim prostornim planom čija je izrada u toku.

Danilovgrad danas